کد مطلب:149798 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:302
حسین، در قرآن
در قرآن كریم چهره زیبا و پرفروغ امام حسین، علیه السلام، به بهترین وجهی ترسیم شده و تصویری را كه قرآن از آن بزرگوار، نموده، بزرگترین افتخارات را برای وی ببار آورده است. برای روشن شدن این كلام، مقدمه ای را ذكر می كنیم:
از نفس، در قرآن كریم به پنج عنوان یاد شده است:
1 - نفس اماره: و آن نفس اغواگر است كه آدمی را به بدی وادار كرده و به انحراف، سوق می دهد. خداوند متعال از قول حضرت یوسف صدیق، می فرماید: ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربی؛ [1] راستی كه نفس،
به شدت و با اصرار، آدمی را امر به بدی و نادرستی می كند، مگر آنكه رحمت و لطف خدا دستگیری كند.
2 - نفس لوامه: و آن نفس ملامتگر است كه چون انسان، كار نادرستی انجام دهد، و مرتكب كار خلاف و زشتی گردد، به زشتی او برمی خیزد و او را به شدت زیر تازیانه ی ملامت می اندازد. خداوند، در این باره می فرماید: لا اقسم بیوم القیامة و لااقسم بالنفس للوامة؛ [2] سوگند به روز قیامت و سوگند به نفس ملامتگر.
آری، این همان وجدان بیدار انسان است كه او را به خاطر تخلفات و ارتكاب جرایم، در فشار می گذارد و گاهی خواب و استراحت را از چشمان او می گیرد اشد عقوبتها و ناراحتیها را برای او پیش می آورد و احیانا او را به سر حد جنون و دیوانگی می رساند.
3 - نفس ملهمة؛ و آن الهام كننده ی خیر و خوبیها و روشن كننده ی راه ها برای انسان است. قرآن كریم در این باره می فرماید: و نفس و ما سواها فألهمها فجورها و تقویها؛ [3] سوگند به نفس و آن كس كه آن را تسویه و تعدیل كرده، استوار ساخته، و فجور و انحراف آن و تقوی آن را به او الهام فرموده است.
در حقیقت، این نفس در درون انسان، نقش پیامبران عظام الهی را در
بیرون وجود او، ایفا می كند، و همچنانكه انبیا و سفرای آسمانی در بیرون و خارج محور ذات، مردم را آگاهی داده، راه خیر و راه شر را به او می نمایانند، و آثار هر كدام را برای آدمی تبیین می نمایند؛ نفس ملهمه هم در محور درون، تلاش كرده و راهنمایی می نماید و مسیرهای مختلف زندگی و آثار، فواید و ثمرا آنها را به انسان الهام می كند.
4 - نفس مطمئنه؛ و آن حالت اطمینان و تجزم نفس است؛ در این حالت هیچ گونه اضطراب، دغدغه و تزلزلی برای نفس نیست و بسیار آرام و مطمئن است و حتی در سخت ترین شرایط و دشوارترین احوال، كمترین شك و تردید و نگرانی در نفس، احساس نمی شود. خداوند در این باره می فرماید: یا ایتها النفس المطمئنة ارجعی الی ربك راضیة مرضیة فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی؛ [4] ای نفس مطمئنه به سوی پروردگارت بازگرد در حالی كه تو از خدا خشنودی و خدا از تو خشنود است پس داخل شو در زمره ی عباد و بندگان من و داخل شو در بهشت من.
مراجعه ی به حالات امام حسین، علیه السلام، بویژه وضع روحی آن پیشوای آزادی در شب و روز عاشورا، كه آلام، دردها و گرفتاریهای شكننده و جانكاه، حضرتش را احاطه كرده بود، خود بیانگر آن است كه
امام حسین، نفس مطمئنه و صاحب نفس مطمئنه بود. مواجهه ی با آن بلاها و مشكلات گوناگون و فراگیر، كوه گران را در هم می شكند، ولی حجت بالغه ی خدا، حضرت حسین بن علی، علیه السلام، با وقار خاص خود همه ی آنها را گذرانید و در میان این امواج بلا، مقصد اعلای خود را دنبال كرد تا به هدف نهایی خود نایل و واصل گردید.
علاوه بر این، روایاتی نیز وارد شده است كه آن حضرت را صاحب نفس مطمئنه خوانده، آن بزرگوار را به عنوان مقصود و مراد از آیه ی كریمه، یا حداقل به عنوان مصداق كامل و تمام عیار آن، معرفی كرده است.
علامه ی بزرگوار، مرحوم مجلسی، اعلی الله مقامه، نقل كرده است كه حضرت ابوعبدالله، امام صادق، علیه السلام، فرموند: اقرؤئا سورة الفجر فی فرائضكم و نوافلكم فانها سورة الحسین بن علی علیهما السلام و ارغبوا فیها رحمكم الله؛ سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود بخوانید، زیرا كه آن سوره، سوره ی حسین بن علی، علیه السلام، است و در آن سوره، راغب باشید، تا خدای تعالی شما را مورد رحمت خویش قرار دهد.
ابواسامه كه در مجلس امام صادق، علیه السلام، حاضر بود - و این سخن را شنید - عرض كرد: چگونه این سوره، برای امام حسین گردیده و به آن حضرت اختصاص یافته است؟
امام صادق، علیه السلام، فرمودند: آیا به فرموده ی خدای تعالی گوش فرا
نداده و توجه نمی كنی كه می فرماید: یا ایتها النفس المطمئنة، فهو ذوالنفس المطمئنة الراضیة المرضیة و اصحابه من آل محمد صلی الله علیه و آله هم الراضون من الله یوم القیامة و هو راض عنهم؛ [5] پس او - امام حسین - صاحب نفس مطمئنه ی راضیه و مرضیه بود و یاران او از آل محمد، صلی الله علیه و آله و، در روز قیامت از خدا راضی و خشنود بوده و خدا از آنان راضی و خشنود خواهند بود.
قابل توجه و اندیشه است كه به مقتضای این روایت شریفه، رمز و سر اینكه سوره ی فجر به نام (سورة الحسین) خوانده شده، همین است كه در اواخر این سوره، خطاب یا ایتها النفس المطمئنة دارد و گویا این مطلب، امری مسلم و غیر قابل شك و تردید بوده كه نفس مطمئنه، امام حسین، علیه السلام، است و به ملاحظه ی این مسلمیت و قطعی بودن آن مطلب، اصل سوره را سوره ی امام حسین قلمداد نموده، آن را به نام مقدس آن حضرت نامگزاری كرده اند.
نكته ی دیگری از این روایت، به نظر می آید، و آن این است كه امام صادق، علیه السلام، امر فرموده اند كه مردم این سوره را در همه ی نمازها اعم از فرایض و نوافل خود بخوانند. و گویا خواسته اند كه از رهگذر قرائت مستمر و تكرار این سوره ی مباركه، در روز و شب و در نمازهای واجب و مندوب، اهل ایمان را با صاحب نفس مطمئنه یعنی؛
سیدالشهداء، علیه السلام، آشنا نموده و نمازگزاران پیوند ناگسستنی، با آن بزرگوار برقرار كرده و بالاخره دلداده ی او شوند.
از نفس، در قرآن كریم به پنج عنوان یاد شده است:
1 - نفس اماره: و آن نفس اغواگر است كه آدمی را به بدی وادار كرده و به انحراف، سوق می دهد. خداوند متعال از قول حضرت یوسف صدیق، می فرماید: ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربی؛ [1] راستی كه نفس،
به شدت و با اصرار، آدمی را امر به بدی و نادرستی می كند، مگر آنكه رحمت و لطف خدا دستگیری كند.
2 - نفس لوامه: و آن نفس ملامتگر است كه چون انسان، كار نادرستی انجام دهد، و مرتكب كار خلاف و زشتی گردد، به زشتی او برمی خیزد و او را به شدت زیر تازیانه ی ملامت می اندازد. خداوند، در این باره می فرماید: لا اقسم بیوم القیامة و لااقسم بالنفس للوامة؛ [2] سوگند به روز قیامت و سوگند به نفس ملامتگر.
آری، این همان وجدان بیدار انسان است كه او را به خاطر تخلفات و ارتكاب جرایم، در فشار می گذارد و گاهی خواب و استراحت را از چشمان او می گیرد اشد عقوبتها و ناراحتیها را برای او پیش می آورد و احیانا او را به سر حد جنون و دیوانگی می رساند.
3 - نفس ملهمة؛ و آن الهام كننده ی خیر و خوبیها و روشن كننده ی راه ها برای انسان است. قرآن كریم در این باره می فرماید: و نفس و ما سواها فألهمها فجورها و تقویها؛ [3] سوگند به نفس و آن كس كه آن را تسویه و تعدیل كرده، استوار ساخته، و فجور و انحراف آن و تقوی آن را به او الهام فرموده است.
در حقیقت، این نفس در درون انسان، نقش پیامبران عظام الهی را در
بیرون وجود او، ایفا می كند، و همچنانكه انبیا و سفرای آسمانی در بیرون و خارج محور ذات، مردم را آگاهی داده، راه خیر و راه شر را به او می نمایانند، و آثار هر كدام را برای آدمی تبیین می نمایند؛ نفس ملهمه هم در محور درون، تلاش كرده و راهنمایی می نماید و مسیرهای مختلف زندگی و آثار، فواید و ثمرا آنها را به انسان الهام می كند.
4 - نفس مطمئنه؛ و آن حالت اطمینان و تجزم نفس است؛ در این حالت هیچ گونه اضطراب، دغدغه و تزلزلی برای نفس نیست و بسیار آرام و مطمئن است و حتی در سخت ترین شرایط و دشوارترین احوال، كمترین شك و تردید و نگرانی در نفس، احساس نمی شود. خداوند در این باره می فرماید: یا ایتها النفس المطمئنة ارجعی الی ربك راضیة مرضیة فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی؛ [4] ای نفس مطمئنه به سوی پروردگارت بازگرد در حالی كه تو از خدا خشنودی و خدا از تو خشنود است پس داخل شو در زمره ی عباد و بندگان من و داخل شو در بهشت من.
مراجعه ی به حالات امام حسین، علیه السلام، بویژه وضع روحی آن پیشوای آزادی در شب و روز عاشورا، كه آلام، دردها و گرفتاریهای شكننده و جانكاه، حضرتش را احاطه كرده بود، خود بیانگر آن است كه
امام حسین، نفس مطمئنه و صاحب نفس مطمئنه بود. مواجهه ی با آن بلاها و مشكلات گوناگون و فراگیر، كوه گران را در هم می شكند، ولی حجت بالغه ی خدا، حضرت حسین بن علی، علیه السلام، با وقار خاص خود همه ی آنها را گذرانید و در میان این امواج بلا، مقصد اعلای خود را دنبال كرد تا به هدف نهایی خود نایل و واصل گردید.
علاوه بر این، روایاتی نیز وارد شده است كه آن حضرت را صاحب نفس مطمئنه خوانده، آن بزرگوار را به عنوان مقصود و مراد از آیه ی كریمه، یا حداقل به عنوان مصداق كامل و تمام عیار آن، معرفی كرده است.
علامه ی بزرگوار، مرحوم مجلسی، اعلی الله مقامه، نقل كرده است كه حضرت ابوعبدالله، امام صادق، علیه السلام، فرموند: اقرؤئا سورة الفجر فی فرائضكم و نوافلكم فانها سورة الحسین بن علی علیهما السلام و ارغبوا فیها رحمكم الله؛ سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحب خود بخوانید، زیرا كه آن سوره، سوره ی حسین بن علی، علیه السلام، است و در آن سوره، راغب باشید، تا خدای تعالی شما را مورد رحمت خویش قرار دهد.
ابواسامه كه در مجلس امام صادق، علیه السلام، حاضر بود - و این سخن را شنید - عرض كرد: چگونه این سوره، برای امام حسین گردیده و به آن حضرت اختصاص یافته است؟
امام صادق، علیه السلام، فرمودند: آیا به فرموده ی خدای تعالی گوش فرا
نداده و توجه نمی كنی كه می فرماید: یا ایتها النفس المطمئنة، فهو ذوالنفس المطمئنة الراضیة المرضیة و اصحابه من آل محمد صلی الله علیه و آله هم الراضون من الله یوم القیامة و هو راض عنهم؛ [5] پس او - امام حسین - صاحب نفس مطمئنه ی راضیه و مرضیه بود و یاران او از آل محمد، صلی الله علیه و آله و، در روز قیامت از خدا راضی و خشنود بوده و خدا از آنان راضی و خشنود خواهند بود.
قابل توجه و اندیشه است كه به مقتضای این روایت شریفه، رمز و سر اینكه سوره ی فجر به نام (سورة الحسین) خوانده شده، همین است كه در اواخر این سوره، خطاب یا ایتها النفس المطمئنة دارد و گویا این مطلب، امری مسلم و غیر قابل شك و تردید بوده كه نفس مطمئنه، امام حسین، علیه السلام، است و به ملاحظه ی این مسلمیت و قطعی بودن آن مطلب، اصل سوره را سوره ی امام حسین قلمداد نموده، آن را به نام مقدس آن حضرت نامگزاری كرده اند.
نكته ی دیگری از این روایت، به نظر می آید، و آن این است كه امام صادق، علیه السلام، امر فرموده اند كه مردم این سوره را در همه ی نمازها اعم از فرایض و نوافل خود بخوانند. و گویا خواسته اند كه از رهگذر قرائت مستمر و تكرار این سوره ی مباركه، در روز و شب و در نمازهای واجب و مندوب، اهل ایمان را با صاحب نفس مطمئنه یعنی؛
سیدالشهداء، علیه السلام، آشنا نموده و نمازگزاران پیوند ناگسستنی، با آن بزرگوار برقرار كرده و بالاخره دلداده ی او شوند.
[1] سوره يوسف، آيه 53.
[2] سوره قيامت، آيه 1 و 2.
[3] سوره شمس، آيه 7 و 8.
[4] سوره فجر، آيه ي 27 - 30.
[5] مجلسي، محمد باقر؛ بحارالأنوار، ج 44، ص 218.